Spośród wielu gier strategicznych ta wyróżnia się doskonale dopracowaną grafiką. Nie mamy tu do czynienia ze statycznym ekranem, na którym jedynie co jakiś czas przesunie się kilka kwadracików symbolizujących Twe oddziały wojskowe, osadników, czy też pociąg z zaopatrzeniem. Tutaj cały ekran żyje. Drwal naprawdę bierze siekierę w garść i idzie na wyrąb, cieśla przed postawieniem domu nie omieszka wyrównać terenu, kowal w pocie czoła zastanawia się, co też można zrobić z deski i sztaby żelaza, a jeżeli trafi się nawet osobnik chwilowo bezrobotny, to i on nie stoi w bezruchu, lecz inteligentnie drapie się w swą puszkę mózgową.

Dobrze rozwiązana jest także komunikacja z użytkownikiem - zastosowano system ikon i ekranów pomocniczych, w których poszczególne opcje pogrupowane są w logiczny i przejrzysty sposób.
Mimo tych wszystkich zalet, gra niestety ma także kilka niedociągnięć. Jednym z nich jest sposób zapisu stanu gry na dysku — przy ponownym ładowaniu dodatkowe opcje dostępne w grze (np. sposób wyświetlania mapy) przyjmują wartości pierwotne, proponowane przez program. Denerwujące jest także to. że aby załadować stan gry z dysku należy wychodzić z gry do menu głównego. Nie są to co prawda jakieś wielkie niedogodności, ale wydaje się, że programiści Blue Byte powinni myśleć także o takich drobiazgach. Wróćmy jednak do samej gry.
Cel jej jest prosty i nie wyróżnia The Settlers spośród innych klasycznych gier strategicznych — twoi osadnicy mają opanować kawał lądu niezbędny do pełnego "rozwinięcia skrzydeł" przez jedyny słuszny system geopolityczny, czyli przez twoje państwo.

A więc śmierć wrogom, a ogień ich domom! Grajmy!

Po uruchomieniu gry znajdujemy się w menu wstępnym, gdzie ustalamy takie parametry gry jak: ilość graczy/przeciwników, rodzaj gry (pojedyncza misja, kampania, demo), wielkość mapy, na której rozgrywać się będzie akcja itp. Kiedy już się zdecydowaliśmy pozostaje wybrać ikonę START.

Oczom naszym ukazuje się przedstawiony trójwymiarowo fragment terenu, na którym rozwijać się będzie nasz ruch osadniczy. Przed nami pierwsza decyzja — gdzie zlokalizować zamek? Najkorzystniejsze położenie to takie, gdzie będą się znajdować wszystkie niezbędne nam surowce — drewno, skały, góry (kopalnie) oraz pola (rolnictwo). Jak wybudować zamek? Gdy klikniemy kursorem na fragment terenu, powinien pojawić się na nim rysunek zamku. Jeżeli lokalizacja nam odpowiada, to klikamy na pierwszą ikonę z lewej w dolnym rzędzie. Jeżeli jednak wolelibyśmy wybudować swą siedzibę gdzieś indziej, to pomocne będzie kliknięcie na tę ikonę dwoma klawiszami myszy równocześnie. Będziemy teraz mogli obejrzeć sobie wszystkie możliwe lokalizacje zamków w całej krainie (teren oglądamy przesuwając mysz z wciśniętym prawym przyciskiem). Ta metoda oglądania wszelkich możliwych położeń dotyczyć będzie także wszystkich budynków w dalszej części gry. Gdy mamy już dobrze zlokalizowany zamek, stoi przed nami otworem droga do rozkwitu.

Teraz chwila przerwy na omówienie ikon. które właśnie się uaktywniły.
1. Budowa — w zależności od tego, czy w punkcie mapy, który wskazaliśmy kursorem pojawi się rysunek chaty, zamku czy kopalni, mamy tu dostęp do odpowiedniej liczby ekranów, na których dokonujemy wyboru budowli (są one podpisane w kolejności z prawej na lewo i z góry na dół):

• ekran 1 - kamieniarz, strażnica, drwal, leśnik, rybak, wiatrak, słup na rozstajach dróg, szkutnik;
• ekran 2 — rzeźnia, płatnerz, huta, tartak, piekarnia, huta złota;
• ekran 3 — kuźnia, gospodarstwo rolne (profil — uprawa zboża), magazyn, hodowla świń, wieża strażnicza, fort;
• ekran 4 — kopalnia materiałów budowlanych, węgla, rudy żelaza, złota.

Gdy wybierzemy już budowlę do wykonania, na mapie pojawi się placyk z odchodzącą od niego ścieżką zakończoną chorągiewką. Przez kliknięcie na tej chorągiewce uaktywnimy opcję budowy drogi, którą należy połączyć z inną istniejącą już chorągiewką (na samym początku — z tą przy zamku). W tym momencie z zamku zaczną wychodzić robotnicy, którzy najpierw wyrównają teren, potem zniosą materiały, a na końcu rozpoczną budowę.

Kiedy wybudujesz już kilka domów, np. chatę rolnika i piekarnię, zauważysz, że coś nie gra — rolnik sieje to swoje żyto czy pszenicę, a piekarnia stoi. Aby sprawdzić, co jest tego przyczyną można kliknąć na piekarni obydwoma przyciskami myszy — pojawi się ekran, na którym zobaczymy nasz zakład, piekarza oraz znaczek (—). Oznacza on, ze w zakładzie brakuje jakiegoś surowca. W naszym przypadku jest to mąka, którą otrzymamy dopiero po wybudowaniu wiatraka. W takich sytuacjach pomocne jest menu informacyjne (to na prawo od mapy). Znajduje się tu 8 ikon dających dostęp do następujących ekranów:

• ekran 1 — narysowane są tu "zależności pokarmowe" grup zawodowych. Brzmi to może dziwnie, w praktyce sprowadza się jednak tylko do jednego — każde pożywienie trafia w końcu do kopalni;
• ekran 2 — znajdziesz tutaj drogi, jakie musi przebyć surowiec, aby stać się produktem — od rudy żelaza do tarczy itp.;
• ekran 3 — aktywność zawodowa każdej z grup pracowniczych — w zależności od wychylenia strzałki na tarczy;
• ekran 4 — tutaj dowiesz się, ile materiałów wydobyłeś, a ile towarów wyprodukowałeś;
• ekran 5 — znajdziesz tu zestawienie wszystkich domów — zarówno tych gotowych, jak i tych w budowie;
• ekran 6 — a tutaj j.w. (może tylko oprócz produkcji);
• ekrany 7 i 8 — zmiany terytorialne, wydobycie, produkcja, spożycie, zbrojenia itp. rzeczy dla miłośników wykresów.

Do omówienia pozostało jedynie menu piąte — ustawienie parametrów:

• ekrany 1, 2 i 3 — rozdzielamy tutaj na poszczególne zakłady posiadaną żywność, wydobyte surowce oraz wycięte drewno. Obok każdego z symboli materiału znajdują się rysunki zakładów, w których jest on wykorzystywany np. obok węgla jest to huta żelaza, huta złota oraz płatnerz. Przy pomocy pasków umieszczonych pod spodem przydzielamy odpowiednią ilość materiałów do każdego z nich. Ewentualnie możemy zdać się na intelekt komputera (ikona z dwiema strzałkami i kreską);
• ekran 4 — ustalamy, jakie narzędzia ma wykonywać kowal;
• ekran 5 — jakie produkty są najważniejsze;
• ekran 6 — układamy stosunki z sąsiadami, w wypadku, gdy gramy przeciwko komputerowi, górna pozycja pokazuje jego stosunek do nas, a dolna odwrotnie. UWAGA: przy ustaleniu najlepszych stosunków nie można prowadzić wojen;

Wskazówki

• Nie rozpraszaj budowli, które są ze sobą powiązane towarowo — hutę i kuźnię buduj w pobliżu kopalni, piekarnię i wiatrak przy gospodarstwie, itp.
• Kiedy twe państwo "rozciągnie" się w terenie, zacznij stawiać magazyny — towary będą przepływać przez nie, a nie okrężną drogą przez zamek. Transport desek z tartaku do zamku, a potem, kiedy zaczniesz stawiać wartownię z powrotem pod granicę, jest doprawdy denerwujący.
• Przy drwalu stawiaj leśnika — nie sadzi on co prawda drzew tak szybko, jak ren pierwszy je ścina, ale zawsze to coś.
• Surowców mineralnych poszukuje się w następujący sposób: w górach stawiasz chorągiewkę, do której podciągasz drogę. Następnie klikasz dwoma klawiszami myszy na chorągiewce. Na rysunku, który się pojawił wybierasz ikona człowieczka. Po pewnym czasie na miejsce przybędzie poszukiwacz. Będzie on oznaczał w górach znalezione surowce: tabliczka z białą kropką to skały budowlane, czerwoną — ruda żelaza, czarną — węgiel, a z żółtą — złoto.
• Jeżeli zmieniasz ustawienie preferencji dotyczących np. rozdziału surowców, to o tym nie zapominaj — zdarzyło mi się, że całe drewno skierowałem do kuźni, a potem nie mogłem dojść do tego. dlaczego stanęła budowa wszystkich domów.
• Nie pchaj się do walki, jeżeli nie wyprodukowałeś odpowiednio dużo uzbrojenia — żołnierz bez tarczy i miecza walczy dość słabo.
• Skuteczność obrony strażnicy, oprócz stopnia wyszkolenia żołnierza, zależy także od ilości zgromadzonego tam złota — cóż za motywacja! Jest to zresztą chyba jedyny cel, dla którego kruszec ten występuje w grze. Z wojskiem wiąże się niestety jedna z wad The Settlers: w przypadku, kiedy planujemy atak, chciałoby się, przesunąć bardziej wartościowych żołnierzy na lepsze pozycje strategiczne (pod granicę). Niestety, nie mamy takiej możliwości i często skazani jesteśmy na szturmowanie przy udziale jednostek niezbyt wykwalifikowanych.
• Sama walka przebiega w nieskomplikowany sposób — klikasz dwoma przyciskami myszy na wrogą wartownię, ustalasz liczbę wysyłanych żołnierzy i wybierasz skrzyżowane miecze. Wojsko rusza, zdobywa wartownię, a pobliskie domostwa zmieniają stan skupienia na gazowy (przy wykorzystaniu drewnopochodnych substancji łatwopalnych). Cóż za marnotrawstwo materiałów!
• Jak już zdobędziesz wszystkie stanice, zbierz trochę woja, podprodukuj im mieczy i do ataku! Zamek twój — ziemia twoja, a następne misje już na Ciebie czekają.